Eens de vruchtbare jaren voorbij, lijken vrouwen vaak onzichtbaar te worden. Daarmee verliest de wereld een bron aan talent, wijsheid en ervaring. Hoog tijd dat we de gulle wijsheid van fiftysomethings omarmen.

In het openingsartikel van de laatste FEELING schreef journaliste Cathérine Ongenae een pleidooi voor de wijze rijpe vrouw. Naast oa Meryl Streep, Michelle Obama, Madonna en Gloria Steinem krijgt ook Wifty alle respect. Veel leesplezier!

R.E.S.P.E.C.T – PLEIDOOI VOOR DE WIJZE RIJPE VROUW

Eens de vruchtbare jaren voorbij, lijken vrouwen vaak onzichtbaar te worden. Daarmee verliest de wereld een bron aan talent, wijsheid en ervaring. Hoog tijd dat we de gulle wijsheid van fiftysomethings omarmen.

Alsof de duivel ermee speelde. Toen ik informatie opzocht voor dit artikel, tikte ik `ageing women’ in op Google. Het antwoord van de zoekmachine: bedoelde u `young woman’? Daarmee echoot de virtuele wereld de vooroordelen waar rijpere vrouwen mee te maken krijgen. Googles algoritmes weerspiegelen de hardnekkige mythe dat een rijpere vrouw niet zo interessant is. Waar halen ze het? Oude wijn is zeer gegeerd. Van vintage kleren, oldtimers en antieke meubels vindt men het normaal dat de ouderdom bijdraagt aan de appreciatie. Zelfs kaas wordt meer gewaardeerd als hij rijper is. Maar voor vrouwen ligt ouder worden toch net iets anders. Onze wereld is zo gericht op jong zijn, dat niet-zo-jong-meer al snel synoniem wordt met afgeschreven. Ageisme, want zo heet het fenomeen waarbij men geringschattend doet over mensen in een hogere leeftijdscategorie, overkomt zowel mannen als vrouwen. Maar waar de rijpere man een zekere sociale status behoudt, lijkt het alsof vrouwen er niet meer toe doen eens ze de kaap van de vijftig zijn gepasseerd.

Laat het onderwerp vallen in een gesprek en er volgt een geladen stilte. De combinatie `oud worden’ en `vrouwelijkheid’ roept ongemakkelijke gevoelens op, en zelfs weerstand, ook bij vrouwen. Maar onder vier ogen beamen de meeste met al wat jaren op de teller schoorvoetend hun ervaringen: op een bepaald moment zag men hen niet meer staan. Letterlijk. Auto’s stoppen niet meer spontaan als je wilt oversteken. Geen onschuldig geflirt meer. Geen bouwvakkers die je waarderend nafluiten. Alles waar sommige jonge vrouwen zich aan ergeren omdat het hen het gevoel geeft een seksobject te zijn, valt weg. En dan moeten oudere vrouwen vaststellen dat er soms verbluffend weinig waardering overblijft, dat hun inhoud al bij al toch niet zo belangrijk is. En dat zit hen dwars. Dat het proces van ouder worden gepaard gaat met schaamtegevoelens, werd ook weten schappelijk vastgesteld. Hoe de samenleving reageert op oudere vrouwen, heeft een zware impact op hen. In de eerste plaats is ouder worden een duidelijk zichtbaar proces: men ziet de rimpels, de grijze haren, het lichaam dat wat uitdijt, hier en daar een beetje minder strak wordt. De complete antiageingindustrie staat evenwel klaar om hen erop te wijzen dat dat niet oké is. Tegelijk, dat stelde de Franse filosofe Simone de Beauvoir al vast in de jaren 40, worden vrouwen met het toenemen van die grijze haren en die levenslijnen sociaal en seksueel onzichtbaar. Ze verdwijnen niet uit het straatbeeld, maar dunnen wel sterk uit in het publieke leven, in erotische beeltenissen en verhalen. Weinigen associëren rijpere vrouwen met sensualiteit. Nochtans dooft het vuur van de begeerte niet met de jaren. Wel integendeel. Als vrouwen op alle manieren aangemoedigd worden om de uiterlijke tekenen van ervaring te verdoezelen, en ervaren wat er gebeurt als ze dat niet doen, mag het geen wonder heten dat ze alles doen wat binnen hun mogelijkheden ligt om die knagende tand des tijds tegen te houden en zo lang mogelijk aantrekkelijk te blijven.

MADONNA (58)
`Do not age, because to age is a sin’

DE KRACHT VAN EEN ORKA

De vraag is waarom de rijpere vrouw zo’n weerstand oproept en tegen diepgewortelde vooroordelen aanbotst. Een darwinist zou aanvoeren dat eens een vrouw niet meer vruchtbaar is, ze niet meer interessant is voor het voortbestaan van de groep. Een cultureel antropoloog zou die theorie aanvechten. In veel culturen nemen vrouwen na hun vruchtbare periode een andere rol op. Hun kennis en wijsheid komen ten dienste te staan van de gemeenschap, waar ze verantwoordelijk worden voor het begeleiden en het initiëren van de jongeren en het doorgeven van kennis. Beiden hebben een punt. De darwinist heeft gelijk in de zin dat weinig zoogdieren hun eigen vruchtbaarheid overleven. Maar er zijn uitzonderingen. Ook orka’s en grienden, een soort dolfijn, maken bijvoorbeeld een menopauze door. In januari publiceerde het wetenschappelijke vakblad Current Biology een studie waarin werd beschreven hoe de vrouwelijke orka’s na het intreden van de menopauze aan het hoofd van hun groep komen te staan. De orkasamenleving is een matriarchaat, wat betekent dat de kinderen bij de groep van de moeders blijven, en de vaders met hun eigen groep trekken. Orkawijfjes krijgen jongen als ze vijftien jaar zijn, maar hun cyclus stopt rond hun veertigste. Toch worden ze tot negentig jaar oud. Het evolutionaire voordeel, zo vermoedt men, is dat het nageslacht in de groep hogere overlevingskansen heeft als de oudere generatie vrouwtjes gaan samenwerken voor het belang van hun groep. Oudere orka’s leiden de `clan’, zoeken eten, zijn gedreven jagers en felle vechters. Klinkt dat enigszins bekend? In de mythologie en de sprookjes is de Crone, of de oudere vrouw, een archetype dat verschillende gedaantes kent. Haar bekendste rol is die van toverkol: machtig, alwetend en kwaadaardig. Ze is de heks van Sneeuwwitje, maar ook de Slavische figuur Baba Jaga, de mythologische bewaakster van de onderwereld. Haar andere gedaante is die van wijze vrouw. Eveneens begiftigd met magische krachten, maar die zet ze in voor het goede doel.

MERYL STREEP (68) OVER PRESIDENT DONALD TRUMP `Als de machtigen hun positie misbruiken om anderen te pesten, verliest iedereen’

De goede fee, of de petemoei, is in veel oude mythes een terugkerend personage dat de held of de heldin van het verhaal op weg zet, amuletten of andere magische voorwerpen schenkt die hem of haar op die gevaarlijke tocht kunnen helpen. In de loop der jaren raakte die positieve variant evenwel in de vergetelheid. De enge versie bleek handiger om vrouwen de mond te snoeren. Nog steeds, overigens. Tijdens de Amerikaanse presidentiële campagnes van 2008 en 2016 kreeg Hillary Clinton (69) meer dan eens te horen dat ze een oud wijf was dat fysiek niet in staat was om het land te leiden. Dat Donald Trump zelf 70 is, leek men daarbij te vergeten. Al slaagde Clinton er niet in om in het Witte Huis te komen, door het te proberen, gaf ze de rijpere vrouw wel opnieuw een gezicht en een doel. Zo veel ervaring, zo veel kennis en zo veel kracht dwongen waardering af. Op Facebook ontstonden spontaan groepen als Pantsuit Nation en Madam President, waarin vrouwen van alle leeftijden elkaar vonden en ervaringen uitwisselden. Een ander mooi voorbeeld is de autoriteit die actrice Meryl Streep (67) uitstraalde toen ze ons op de recentste uitreiking van de Golden Globes met de neus op het wangedrag van Donald Trump duwde. Oudere vrouwen zijn het geheugen van onze samenleving. Waarom zouden we dat verloren laten gaan? AB FAB 50, 60, 70… Opmerkelijk is dat de vijftig-, zestig- en zeventigjarige vrouwen van vandaag zich het etiket `afgeschreven’ niet laten opplakken. In december deed Madonna, op haar 58ste nog steeds de Queen of Pop, een boekje open tijdens een toespraak die ze hield nadat ze de Billboard Women of the Year Award in ontvangst had genomen. `Do not age’, zei ze kritisch, `because to age is a sin.’ Niet alleen een sterke uitspraak omdat ze de media een veeg uit de pan gaf voor alle kritiek die ze kreeg over hoe ze zich nog durfde te kleden op haar leeftijd, maar ook omdat zelfs Madonna haar jaren en de bijbehorende ervaring lijkt te omarmen. Daarmee blijft ze trouw aan de inspirerende rol die ze zich in de jaren 80 aanmat. Haar weigering om te worden weggezet als oud en zich in de plaats daarvan te manifesteren als een florerende vijftiger die haar leven, haar lichaam en haar seksualiteit viert, is minstens zo subversief en krachtig als haar Erotica-album.

HÉLÈNE VAN HERCK (56), VAN ABFAB 50+-COMMUNITY WIFTY
`Wij zijn de generatie discokikkers, punkers en new wavers. Onzichtbaar? Ik dacht het niet!’

Het is geen toeval dat het net Madonna’s generatiegenoten zijn, haar fans van het eerste uur, die zich op allerlei manieren verzetten tegen de vooroordelen die ze ervaren nu ze zelf in de vijftig zijn. Sommigen zijn daar erg creatief en bijzonder baanbrekend in. Zo is er de online AbFab 50+-community Wifty (Wifty.be) van journalisten Hélène Van Herck en Ann Lemmens. Toen beide dames over de vijftig sprongen, herkenden ze zich niet in het beeld dat de wereld ophangt van rijpere vrouwen. Waar waren de rock-‘n-roll en de frivoliteit naartoe? Waarom werd alles plots zo ernstig? Werden ze verondersteld om in alle stilte uit te doven, om de rol van het lieve oudje op zich te nemen? Onnodig te zeggen dat ze dat geen inspirerende gedachte vonden. Dus lanceerden ze Wifty: een forum waarop het beeld van de fifty-something wordt gecorrigeerd. Ze brengen er portretten van vijftigers, die vertellen over hun leven, hun werk en hun passies. Het patchwork van al die vrouwen toont een dynamische verscheidenheid waar je blij van wordt. Het leven stopt niet met de menopauze, zo veel is duidelijk. Wifty organiseert ook fuiven en talks, en is niet bang om daarbij een paar taboes de wacht aan te zeggen. Het Wifty Menopauze Feestje van een paar maanden geleden was een succes. Er kwam een menopauzeconsulente spreken, maar ook las auteur Cornelia van Lierop voor uit haar boek Glijmiddel, een hilarisch verslag van de fysieke ongemakken en andere zaken die een vrouw ervaart eens de hormoonspiegel begint te veranderen. “Wij zijn de generatie discokikkers, punkers en new wavers”, aldus Hélène. “Onzichtbaar? Ik dacht het niet!”

Ook styliste Lien Degol betreurt het dat er zo weinig rolmodellen zijn die vrouwen de weg kunnen wijzen in dat proces van gelukkig ouder worden. Voor haar voelt het in elk geval niet aan als een neerwaartse beweging, maar veel vrouwen zien dat anders. “Vrouwen degraderen zichzelf naar niemandsland eens ze vijftig zijn”, zegt ze. “Ze denken dat opwindend zijn of een spannend leven leiden niet meer voor hen is. Ik hoor zo veel excuses waar ik kwaad van word. `Kan ik dat nog wel dragen?’ `Mijn man vindt dat niet mooi’. Daarom maakte ik het boek Fabulous 50.” In haar nieuwste titel Nog steeds Fantastic 50 focust Lien meer op het leven na vijftig. “Ik wil alle grijze muisjes een schop onder de kont geven, hen vertellen dat het leven ook erg leuk kan zijn als je wat ouder wordt. Je kunt dingen ondernemen waar je als dertiger of veertiger geen tijd voor had. Geloof me, er valt een hoop te beleven eens de kinderen het huis uit zijn en het huis is afbetaald.” Dat er ook nog veel te leren valt, is de conclusie van Marleen Wynants. Als directeur van Crosstalks, een platform aan de VUB dat bruggen slaat tussen de academische en de kunst- en designwereld, publiceerde ze onlangs het lijvige overzichtswerk AGE. “Er wordt te weinig gepraat over ouder worden”, zegt ze. Tijdens het maken van dat boek, besliste Marleen, zelf een vijftiger, te stoppen met het verven van haar haar. “Ik wilde weten hoe ik eruitzag met grijs haar. Ik vond het mooi, dus liet ik het zo. Anderen reageerden gemengd. Ofwel waren ze enthousiast, maar zegden ze dat ze het zelf nooit zouden durven. Ofwel konden ze hun afkeuring amper verbergen. Ik ondervond ook dat je wel degelijk onzichtbaarder wordt. Wie me niet kende, keek over me heen. Actrice Viviane De Muynck vertelde me dat ze om die reden hoeden is gaan dragen. Dan zagen mensen haar tenminste als ze ergens binnenkwam. Sindsdien gebruik ik felrode lipstick, wat ik vroeger nooit deed. Nu past het bij me.”

BREEK UIT JE EIGEN BIOTOOP

Dat ze de vijftig voorbij is, ervaart Marleen Wynants niet als vervelend, maar de vooroordelen over hoe oudere vrouwen zich dienen te gedragen, storen haar. “Ik ben niet van plan om stil te vallen. Geef mij maar disgraceful ageing”, lacht ze. “We moeten dat ouder worden leren vieren. Hoe ouder je wordt, hoe meer mensen die je kent, wegvallen. Dan besef je dat elk jaar erbij een geschenk is. Het is ook aan ons om jongere vrouwen de weg te wijzen in het verzet tegen de traditionele rollenpatronen en de dictatuur van de ideale vrouw. Oudere vrouwen zijn nogal goed in het zich verzetten. Ze zijn dikwijls radicaler, en kunnen hun boodschap met humor brengen. Ook ik heb van mijn grootmoeder geleerd dat ik niet aan alles moet meedoen.” Generaties moeten zich vooral niet in hun eigen biotoop opsluiten, vindt Marleen. “Er valt zo veel te leren van vrouwen van tachtig die er nog steeds voor gáán. Maar ook de jongere generatie inspireert me.” Het sluit aan bij wat mijn vriendin Liesbeth me vertelde. Net 47 geworden botst ze al tegen de vooroordelen aan, en merkt ze dat ze stevig uit de hoek moet komen om zich staande te houden op haar werk. Haar conclusie: “Ik wens iedereen een wijze, oudere vriendin toe. Niet 5 of 10 jaar ouder, maar 20 of 30 jaar. Iemand die je behoedzaam de weg wijst, je toont dat leeftijd een geschenk is in plaats van een kruis. Ik prijs mezelf gelukkig dat ik zo’n vriendin heb.”

NOOIT TE OUD VOOR EEN SEXY AVONTUUR

Met wie ik ook praatte, de constante is dat vrouwen voorbeelden missen die de stereotiepe ideeën rond ouder worden counteren. Het is niet dat de media vrouwen die al een tijdje meegaan volledig weren, maar je moet hen wel zoeken. Bij de VRT zijn er journalistes als Martine Tanghe en Linda De Win, die tonen dat zestig niet zozeer oud betekent, maar wel sterk en ervaren. Ook coryfeeën als Kristien Hemmerechts, Gilda De Bal, Els Dottermans, Viviane De Muynck en Hilde Van Mieghem zijn niet meteen van plan om de lichten te dimmen. Maar aan de andere kant slaat de verschraling toe, want er verdwijnen continu vertrouwde gezichten. Waar zijn Francesca Vanthielen en Andrea Croonenberghs, bijvoorbeeld? Ook reportagemaakster Annick Ruyts zien we niet meer op het scherm, maar zij amuseert zich dan weer prima achter de schermen van het Canvas-programma Alleen Elvis blijft bestaan, waar heel wat rijpere dames al een inkijk gaven in hun rijkelijke, vruchtbare binnenwereld. Hoe meer vrouwen posities innemen in de wereld van magazines, film en televisie, hoe gevarieerder het beeld van die oudere vrouw lijkt te worden. Hoe hilarisch en tegelijk vertederend is een serie als Grace and Frankie (Netflix) bijvoorbeeld, over vrouwenvriendschap en opnieuw beginnen op middelbare leeftijd, met een fantastische Jane Fonda en Lily Tomlin in de hoofdrol? En hoe geweldig is de BBC-reeks Apple Tree Yard, een erotische thriller waarin actrice Emily Watson (50) een vrouw speelt die in een gevaarlijke erotische affaire verzeild raakt en redelijk wat rodeoortjesscènes speelt? Eindelijk verhalen die tonen dat niemand ooit te oud is voor eender welk spannend en sexy avontuur. Vrouwen leven gemiddeld langer dan mannen. Wie vijftig is, heeft met een beetje geluk nog een half leven voor zich. Waarom zouden vrouwen de helft van dat leven in de luwte doorbrengen, omdat anderen voor hen beslisten dat de aftakeling begonnen is? Waarom die periode niet omarmen als een rijpingsproces en een tegendraadse bewustwording, waarin we gehuld in extravagante kostuums een bron van inspiratie worden voor anderen? Waarom niet wat meer Crone worden en amuletten uitdelen? Waarom niet meer als een orka worden: stouter, feller, sterker? Of zoals de intussen 82-jarige Amerikaanse feministe Gloria Steinem het stelt: “Mensen vragen me altijd aan wie ik de fakkel wil doorgeven. Ik hou mijn fakkel liever bij om er andere fakkels mee aan te steken. Zo is er tenminste meer licht.”

Bron: Feeling – Tekst: Cathérine Ongenae